طراحی استخر

در چند دهه گذشته تمایل عمومی از استخرهای قهرمانی و استخرهای ویژه مسابقات شنا بیشتر به جنبه های تفریحی آن و ساخت و طراحی استخر خصوصی در خانه ها سوق پیدا کرده است. به طوری که طراحی استخر های کم عمق با شکل های متنوع و امکانات جانبی متعدد نظیر جکوزی، حوضچه آبسرد، سونای خشک، سونای بخار و استفاده از تجهیزات استخر مناسب و امکانات دیگری مانند آن ها طراحی و ساخته شده اند. استخر خانگی و استفاده از آنها در هر ساعت شبانه روز و بدون محدودیت زمانی و مکانی باعث شده است تا بسیاری از افراد فضای اضافی خانه خود را برای طراحی استخر و ساخت یک استخر زیبا و مناسب انتخاب نمایند. اما در طراحی استخرها باید نکات و معیارهایی را مدنظر قرار داد تا بتوان یک استخر مناسب طراحی نمود.

طراحی استخر

انتخاب اندازه مناسب استخر شنا

اولین نکته ای که در طراحی استخرها از دیدگاه معماری و سازه باید مدنظر قرار گیرد آن است که حتی ابعاد کوچک ترین استخرها نیز باید چندین برابر قد یک شناگر بالغ باشد. به طوری که شنا کردن فرد حتی برای مسافتی کوتاه در آن امکان پذیر باشد. بر همین اساس، حداقل اندازه توصیه شده برای طول و عرض استخرها به ترتیب (19.7ft)6m و 4m(13.1ft) با حداقل عمق 1m(3.3ft) است. به عنوان یک قاعده سر انگشتی برای تامین شرایط آسایش افراد در داخل استخر مساحت کاسه استخر بر اساس تعداد افرادی که قرار است به طور همزمان در آن شنا کنند به ازای هر نفر حداقل باید ۴.۵ مترمربع در نظر گرفته شود.

شکل و ابعاد استخر شنا

ابعاد استخرهای قهرمانی، آموزشی و شیرجه در سطح بین المللی باید بر مبنای استانداردهای منتشر شده از سوی فدراسیون جهانی شنا تعیین شود. در واقع این کاربری استخر است که اصلی ترین معیار برای تعیین شکل و ابعاد به شمار می رود. برای مثال در صورتی که قرار است از استخر صرفا برای مقاصد آموزشی استفاده شود،بهترین انتخاب استخری به شکل مستطیل است. برای استخرهای صرفا تفریحی نیز می توان از شکل های متنوع و ترکیبی استفاده کرد.

علاوه بر کاربری جنس سازه و پوسته استخر نیز بر انتخاب شکل استخر تاثیر می گذارد. استخرهایی که از جنس بتن مسلح ساخته می شوند را تقریبا می توان به هر شکلی ساخت . ولی هزینه ساخت استخرهای به شکل نامتداول به دلیل هزینه بالای آرماتوربندی و قالب های بتنی بسیار بیشتر از استخرهای با شکل متداول خواهد بود که با بتن پاشیدنی ساخته می شوند.

طراحی انواع استخرهای شنا

• استخرهای عمومی

معیارهای کلی که باید در طراحی استخرهای عمومی مورد توجه قرار گیرند را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:

• امکان دسترسی شناگران به وسائل حمل و نقل عمومی
• در نظر گرفتن فضایی مناسب برای پارک کردن وسائل نقلیه شخصی شناگران
• دسترسی به امکانات رفاهی مانند آب آشامیدنی، برق، گاز و تلفن
• دسترسی به تجهیزات کمک های اولیه، مراکز آتش نشانی، سیستم های اطفای حریق، مراکز درمانی و آمبولانس
• وضعیت زمینی است که قرار است استخر در آن احداث شود از دیدگاه شرایط کلی خاک، مواد شیمیایی خورنده و آلاینده های موجود در آن.

بر مبنای استاندارد های قدیمی تر استخرهای عمومی به صورت مستطیل یا L شکل ساخته می شد. در برخی از استخرهای عمومی بزرگ نیز دو انتهای استخر به صورت کم عمق و بخش میانی آن به صورت عمیق ساخته می شود. در استخرهای L شکل نیز می توان طول کوتاه تر را به بخش کم عمق و طول بلندتر را به بخش عمیق استخر اختصاص داد. استخرهای عمومی استاندارد مسابقات شنا نیز معمولا به طول (82ft)25m با شش تا هشت مسیر شنا طراحی می شوند.

امروزه استخرهای شنا بیشتر به عنوان یک محیط تفریح و استراحت مورد استفاده قرار می گیرند. این تفریح بیش از آن که به واسطه شنا کردن افراد در داخل آب باشد،متاثر از فضای پیرامون استخر و امکانات جانبی آن است. برخی از استخرهای عمومی از امکاناتی مانند تجهیزات تولید موج مصنوعی ، سرسره های آبی ، سونای خشک ، سونای بخار، جکوزی ، باشگاه بدنسازی ، بوفه ، نورپردازی و یا حتی پخش موسیقی در سالن استخر نیز بهره می گیرند.

• استخرهای قهرمانی

به طور کلی طول استخرهای قهرمانی بر اساس مسافت بلند و مسافت کوتاه به ترتیب 50m(164ft) و 25m(82ft) در نظر گرفته می شود. حداقل عمق این استخرها باید 1m باشد. هرچند که برای استخرهای با عرض بزرگ تر بهتر است حداقل عمق (3.9ft)1.2m رعایت شود. عرض استخرهای قهرمانی برای شش مسیر مسابقه باید 13m(42.7ft) و برای هشت مسیر مسابقه باید 17m(3.9ft) باشد.

• استخرهای شیرجه

استخرهای شیرجه در واقع زیر مجموعه ای از استخرهای قهرمانی به شمار می آیند که به طور خاص برای برگزاری مسابقات شیرجه در کنار مجموعه اصلی شدن وضعیت استخر اصلی امکان پذیر خواهد بود. حداقل فاصله این استخر تا سایر استخرها باید 5m(16.4ft) باشد.

• استخرهای ورزش های آبی

تعدادی از استخرها برای فعالیت ها و ورزش های آبی مانند واترپولو، حرکات موزون داخل آب و آموزش فعالیت های زیر آبی مانند غواصی مورد استفاده قرار می گیرند.

• استخرهای واترپولو

عمق استخرهای واترپولوی استاندارد برای بازی های المپیک حداقل 1.8m(5.9ft) و برای رده های سنی پایین حداقل 1.2m(3.9ft) باید باشد. استخرهای واترپولو بر روی سطح آب و در کناره های استخر علامت گذاری می شوند. فضای استخر بین دو دروازه نیز باید برای حرکت آزاد داوران در راستای زمین مسابقه کاملا باز باشد.

• استخرهای آموزش غواصی

در حال حاضر فعالیت هایی مانند غواصی در اقیانوس ها، دریاها و رودخانه ها در قالب کارهای تحقیقاتی و تفریحی بسیار رونق پیدا کرده است. بسیاری از آموزش های مورد نیاز این غواصان در استخرهای مخصوصی که به همین منظور طراحی و ساخته شده اند انجام می گیرد. استفاده از استخرهای عمومی برای انجام این آموزش ها معمولا به دلیل تداخل در نوع کاربری و مشکلاتی که متعاقب آن برای مجموعه ایجاد می شود.توسط مدیران مجموعه ورزشی مجاز نیست. ضمن آنکه در استخرهای عمومی احتمال آسیب دیدن بدنه استخر و مسیرهای جانبی کاسه استخر توسط تجهیزات غواصی بسیار زیاد است.

• استخرهای آموزشی

برای افرادی طراحی می شوند که یا اصلا با فنون شنا آگاهی ندارد یا بسیار مبتدی هستند. بنابراین به منظور افزایش ایمنی این استخرها ترجیحا باید از استخرهای اصلی جدا شوند. کف این استخرها از یک سمت به صورت پلکانی ساخته می شود تا افراد مبتدی که برای اولین بار وارد آب می شوند بتوانند به تدریج با محیط آب و شرایط حاکم بر آن آشنا شوند. گاهی اوقات نیز برای فراهم آوردن امکان استفاده معلولان از استخر ،یک سطح شیب دار در نظر گرفته می شود. اولین اصلی که در تمامی استخرهای آموزشی باید مد نظر قرار گیرد، ایمن بودن استخر برای شناگران مبتدی است که همگی به فنون شنا آگاه نیستند و یا تازه شنا کردن را آموخته اند.

• استخرهای درمانی

اولین نکته در مورد استخرهای درمانی آن است که به دلیل کاربری خاص، جز در موارد بسیار نادر تمامی استخرهای درمانی به صورت سرپوشیده ساخته می شوند. استخرهای درمانی معمولا در ابعاد (32.8*16.4)10m*5m و با عمقی بین 1.5 الی 0.9 متر طراحی و ساخته می شوند. مهمترین مشخصات و وی›گی این نوع استخرها عبارتند از:

• کف این استخرها باید با شیب کاملا یکنواخت و ملایم ساخته شود. توجه داشته باشید که هدف از شیبدار کردن این استخرها صرفا تسهیل در تخلیه آب استخر است.
• کف این استخرها و تمامی مناطق مرطوب استخرهای درمانی باید با سرامیک ها و کاشی های غیر لغزنده یا موزاییک پوشیده باشد.
• در صورتی که سطح استخر با سطح تراز کف یکسان نباشد، برای بهبود وضعیت گردش آب در خروجی اسکیمرها باید از کانال های سرامیکی براق استفاده شود.
• دوره تعویض آب استخر نباید بیش از سه ساعت باشد. برخی از استخرهای درمانی نیز بر مبنای دوره تعویض آب یک و نیم ساعت طراحی می شوند.
• دمای آب استخر و دمای هوای سالن استخر و رختکن باید بیش از دمای متداول استخرهای شنا باشد. به طوری که در بسیاری از استخرهای درمانی دمای آب بین ۳۳-۲۹ درجه سانتی گراد و دمای هوای سالن تقریبا ۲۹-۲۷ درجه سانتی گراد نگه داشته می شود.
• از آنجا که کاربران استخرهای درمانی معمولا افراد کم توان، معلول یا سالمند هستند. باید تمهیدات لازم برای مسیر عبور و مرور این افراد از رختکن تا استخر و خروج آسان آنها از داخل آب پیش بینی شود.

طراحی رختکن استخر

در حال حاضر در بسیاری از استخرهای نوساز، رختکن های مجزایی با سالن های بزرگ به همراه چند ردیف اتاقک کوچک جایگزین شده اند. در این سالن ها فضای رختکن به دو بخش مجزای خیس و خشک تقسیم می شود.

طراحی سرویس بهداشتی استخر

توالت های استخر باید بین رختکن و استخر در نظر گرفته شوند. در حال حاضر بر مبنای بسیاری از استاندارد های بین المللی در نظر گرفتن حوضچه ای برای شستشوی پای شناگران پیش از ورود به استخر الزامی نیست، ولی می توان از این روش یا روش شستشوی پاششی استفاده کرد. بخش خشک کردن مو نیز باید حتی الامکان نزدیک به رختکن مجموعه باشد تا شناگران پس از تعویض لباس بتوانند موی سر خود را نیز خشک کنند.

طراحی موتورخانه استخرها

برای طراحی موتورخانه استخر باید به مسائل مختلفی مانند موقعیت موتورخانه، اندازه، امکان دسترسی و امکان تعمیر و نگهداری آن توجه شود. مهم ترین معیارها که باید هنگام طراحی استخر مدنظر قرار گیرد،شامل موقعیت، اندازه، قابلیت دسترسی و مجزا بودن آن از سایر قسمت ها می باشد. صرف نظر از نوع استخر در مرحله طراحی موتورخانه آن باید به مسائل مختلفی توجه شود، از جمله:

• اندازه و موقعیت موتورخانه نسبت به مجموعه
• محل قرار گیری کاسه استخر و چگونگی اجرای سیستم های لوله کشی و شبکه کانال
• وضعیت دسترسی به موتورخانه
• امکان کاربری و نگهداری ساده از تجهیزات
• در نظر گرفتن یک فضای محافظت شده و بسته برای نگهداری مواد شیمیایی
• امکان تخلیه فاضلاب موتورخانه
• وضعیت محیط موتورخانه از نظر دما، رطوبت، تهویه و سروصدا
• در نظر گرفتن ملاحظات الکتریکی

به طور ایده آل ورودی موتورخانه باید از ورودی اصلی ساختمان جدا باشد. به طوری که تکنسین تعمیر و نگهداری قادر باشد، بدون ورود به ساختمان وارد موتورخانه شود. همچنین برای موتورخانه نیز باید یک دریچه کف شور در نظر گرفته شود.

طراحی کف و مسیرهای گذر آب استخر

در صورتی که معابر و کف مناطق مرطوب استخر برای ایجاد فضای کافی برای منظوری خاص مانند انبار کردن مواد شیمیایی تصفیه آب استخر، اجرای موتورخانه یا غیره به صورت معلق اجرا شود، طراحی و ساخت آن ها باید طوری انجام شود که حداکثر مقاومت ممکن در برابر نفوذ آب را داشته باشند. نفوذناپذیری دال هایی که به صورت یکنواخت برروی زمین اجرا می شوند در برابر آب ضرورتی ندارد. طراحی و روش ساخت این دال ها نیز به سرباز یا سرپوشیده بودن استخر بستگی دارد. در مواردی که مسیرهای گذر کنار کاسه استخر یا مناطق مرطوب بخشی از مجموعه استخر را تشکیل می دهند، آب انباشته شده در این قسمت ها نباید به سیستم گردش آب استخر هدایت شود. ولی این آب باید به خط تخلیه اصلی ساختمان متصل گردد.

جا نمایی مناسب کاسه استخر و کمی خلاقیت در طراحی آن موجب می شود یک سایت خسته کننده و معمولی تبدیل به یک استخر بسیار زیبا و جذاب شود. حقیقت امر این است که به جز استخرهای قهرمانی و استخرهای با کاربرد خاص، مردم اکثرا برای تفریح و استراحت و گذراندن اوقاتی خوش به استخر می روند. بنابراین طراحی داخلی، نمای فضای پیرامون استخر، امکانات رفاهی و جذابیت های ظاهری که موجب ایجاد جلوه ای چشم انداز و زیبا می شود اهمیت بسیار زیادی دارد. در سایت های شیب دار می توان استخر را بر روی بلندترین نقطه احداث کرد. هر چند در این موارد نیز کاسه استخر باید در زمینی کاملا هموار، مستحکم و یکنواخت ساخته شود.

طراحی سقف استخر سرپوشیده

به طور کلی، محیط داخل استخرهای سرپوشیده به دلیل رطوبت بالا، دمای تقریبا زیاد هوا و ترکیبات خورنده حاوی کلر، محیطی بسیار خورنده به شمار می رود که تاثیر نامطلوب آن بر سطوح فلزی ایجاد می گردد. تقطیر آب موجود در هوا بر روی دیوارها، پنجره ها، سقف و تمامی سطوح داخلی استخر یکی از مشکلاتی است که باید چاره ای برای آن اندیشیده شود. اما تاثیر نامطلوب این رطوبت به ویژه به دلیل الگوی جریان هوا در استخرهای سرپوشیده در قسمت سقف سالن و مخصوصا قسمت بالای کاسه استخر بیش از سایر قسمتها است. قرار دادن هواکش ، استفاده از دستگاه رطوبت گیر باعث کاهش آثار مخرب رطوبت هوا می شود.

طراحی کاسه استخر و اطراف آن

کف استخرها باید به صورت شیبدار ساخته شود. شیب کف استخرها باید به سمت دریچه تخلیه باشد، به طوری که در صورت لزوم امکان تخلیه آب استخر به راحتی وجود داشته باشد. به طور تقریبی می توان گفت که شیب کف استخر باید به اندازه ای باشد که نیروی بویانسی تاثیرگذار بر وضعیت تعادل شخص تقریبا به اندازه هفتاد و پنج درصد قد شناگر باشد. اگر شیب کف استخر بیش از این محدوده در نظر گرفته شود، شناگر زودتر تعادل خود را از دست خواهد داد. از آنجا که نقطه بر هم خوردن تعادل افراد در داخل آب به قد آن ها بستگی دارد، توصیه می شود حداکثر شیب کف استخر برای کودکان و شناگران مبتدی در هر متر حداکثر یک به چهل (بیست و پنج میلی متر در هر یک متر طول) باشد.

شیب کف استخر باید بین دو منطقه علامتی که مشخص کننده عمق استخر هستند به صورت کاملا یکنواخت افزایش یابد. برای افزایش ضریب ایمنی شناگران نیز در کف استخر حتی الامکان باید از کاشی های غیر لغزنده استفاده شود. برای تمامی استخرهایی که عمق آنها بیش از 1.2m(3.9ft) است، برای استراحت شناگران در داخل استخر باید لبه های برآمده ای بر روی جداره داخلی استخرها ایجاد شود. در مواردی که استخرها اکثرا برای مسابقات و آموزش های قهرمانی مورد استفاده قرار می گیرند، لبه استخرها در تمامی حاشیه ها باید به صورت بر آمده ساخته شود به طوری که شناگر قادر باشد دست خود را به آنها بگیرد.

گاهی برای به حداقل رساندن تلفات حرارتی، پوسته استخرهای شنا را عایق کاری می کنند. اما حقیقت امر آن است که تلفات گرمایی سطح آزاد آب استخر در مقایسه با تلفات گرمایی ناشی از جداره ها و کف استخر در مقایسه با تلفات گرمایی ناشی از جداره ها و کف کاسه استخر به اندازه ای زیاد است که عملا می توان از تلفات جداره و کف استخر صرف نظر کرد. البته در پروژه هایی که سطح آب زیر زمینی بالاست، مقدار تبادل حرارت آب از طریق جداره ها و کف استخر نیز افزایش می یابد. با این حال در کمتر پروژه ای این کار صورت می گیرد. چرا که با تحلیل اقتصادی پروژه مشخص خواهد شد هزینه ای که باید برای عایقکاری استخر پرداخت شود به مراتب بیشتر از هزینه مقدار ناچیز انرژی تلف شده از این طریق، حتی در دوره چندین ساله است.

برای جمع آوری آبی که از داخل به حاشیه کاسه استخر می ریزد، کانال های آبی در حاشیه کاسه استخر در نظر گرفته می شود. در نظر گرفتن این کانال ها در استخرهای سرپوشیده از آن جهت اهمیت دارد که در صورت عدم وجود این مجرا، احتمال نفوذ آب به ساختمان و کانال های هوایی که معمولا بر روی کف و دورتادور کاسه استخر امتداد می یابند افزایش می یابد. این گیره ها برای ثابت نگه داشتن پایه خطوط بر روی سطح آب استخر مورد استفاده قرار می گیرند. معمولا در قسمت پشت لبه برآمده کانال های حاشیه استخر تعبیه می شوند.

در پایان

زیبایی استخر و طراحی های زیبای استخر باعث می شود تا استفاده کنندگان از استخر لذت بیشتری ببرند. هر استخر با توجه به نوع کاربری که دارد طراحی می شود و تجهیزات استخری متفاوتی به کار گرفته می شود. دیجی پول مارکت (ساینا تصفیه آریا) تامین کننده و وارد کننده تجهیزات استخر می باشد که تمامی لوازم استخر را در انواع برندها و قیمت ها عرضه می کند.